Technika ta znana jest od wielu setek lat. Stosowano ją od wieków na Bliskim Wschodzie i na subkontynencie indyjskim, gdzie znana jest pod innymi nazwami: plangi ( Malezja), bandhani (Indie) i tritik (Indonezja). W Japonii shibori pojawiło się w VIII wieku, dzięki kontaktom z Chinami. Najwcześniejsze znane przykłady tkaniny barwionej za pomocą tej techniki, to dary cesarza Shomu, które znajdują się w zbiorach Todai-ji w starej stolicy Japonii Narze. Styl dekoracji i wzory różnią się zależnie od regionu Kraju Kwitnącej Wiśni. Tkaniny używane do farbowania wiązały się kiedyś ze statusem społecznym. Jedwab był zarezerwowany dla arystokracji, służył do wykonania wyszukanych kimon, bawełna i płótno lniane, czy konopne były używane przez uboższe warstwy społeczeństwa.

Shibori jest bardzo ważnym elementem w artystycznej, społecznej i kulturalnej historii Japonii. Chociaż wciąż na ulicach Tokio, czy Kioto możemy spotkać pracownie rękodzielnicze, w których wykonuje się shibori, istnieje realna obawa, że ta tradycja może zniknąć wraz ze śmiercią wiekowych rzemieślników, którzy najlepiej znają tajniki tej techniki.

Dziś projektanci mody i wzornictwa bardzo chętnie eksperymentują z shibori, tak jak autorka wystawy dr Katarzyna Schmidt – Przewoźna, która nie tylko sama barwi tkaniny, ale popularyzuje wiedzę o shibori poprzez warsztaty, wykłady i wystawy. Dzięki takim działaniom stara tradycja ma szanse przetrwać we współczesnym świecie.

Słowo shiboru oznacza "wyciśnij, naciśnij" i opisuje istotę posługiwania się tą techniką, w której tkaninę do barwienia przygotowujemy w różny sposób, poprzez: składanie, zagniecenia, szycie, plecenie, czy skręcanie i wiązanie materiału. Praca z tkaniną, jej misterne układanie, zszywanie, czy składanie przypomina trochę japońską sztukę składania papieru-origami, czy opakowywania przedmiotów tkaninami, czyli furoshiki.

Do tworzenia wzorów możemy użyć małych przedmiotów takich jak kamyki, drewniane, czy szklane kulki, orzechy, patyki. Wszystkie te elementy izolują części tkaniny przed penetracją barwnika i w ten sposób powstają niepowtarzalne wzory. Jedne są bardziej zorganizowane i geometryczne, inne cechuje malarska swoboda - przypominają kwiaty, kryształki lodu lub fale. Niezwykła jest iluzja ich trójwymiarowości. Fascynuje ona wielu projektantów mody takich jak Issay Miyake, czy Yōji Yamamoto.

Magia pracy techniką shibori polega na tym, że w procesie jej tworzenia istnieje zawsze element zaskoczenia i niespodzianki. Nie mamy zupełnej kontroli nad tworzoną dekoracją. Po przygotowaniu tkaniny zanurzamy ją w kadzi z indygo, ale to jak przyjmie ona kolor jest zawsze zagadką. Dzięki temu jest zawsze niepowtarzalna i unikatowa. Nigdy nie udaje się stworzyć takich samych wzorów i kolorów. Ze względu na swoją pracochłonność i użycie indygo, shibori jest trudną i drogą techniką zdobienia tkanin.

To, co jest charakterystyczne dla shibori, to piękny intensywny niebieski kolor. Powstaje one dzięki naturalnemu barwnikowi znanemu od wielu setek lat. Błękit indygowy (indygo), to organiczny związek chemiczny występujący naturalnie w liściach indygowców, rdestu ptasiego i urzetu barwierskiego. Ten niezwykły kolor, symbolizujący niebo, przestrzeń i wolność, fascynował ludzi swoją urodą, do tego stopnia, że historia handlu indygiem pełna jest dramatycznych wydarzeń i emocji, powstania wielkich fortun, bankructw, konfliktów, gwałtownych śmierci. W XVI wieku sprowadzano indygo z Indii, w wieku XVIII-tym, zaczęto sprowadzać je z krajów azjatyckich. W wieku XIX-tym udało się poznać budowę chemiczną indyga i dokonano jego chemicznej syntezy.

Tkaniny shibori, które można oglądać na naszej wystawie zafarbowane zostały niebieskim barwnikiem uzyskanym z rośliny Indygofera tinctoria.

dr Katarzyna Schmidt – Przewoźna

Projektantka tkanin i aranżacji wystaw. Ukończyła z wyróżnieniem PWSSP w Poznaniu - architekturę wnętrz i tkaninę. Przez 12 lat pracowała, jako kierownik artystyczny „Cepelii”, która stworzyła wiele znanych w świecie kolekcji tkanin. Założycielka Pracowni Naturalnego Barwienia „Sztuka naturalna” w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich. Autorka i współautorka ok. 100 publikacji naukowych z zakresu barwienia naturalnego, tkaniny, sztuki, rzemiosła artystycznego. Organizuje warsztaty barwienia propagując historyczne i własne metody technologiczne. Wykładowca mi.in School of Form w Poznaniu.

Warto wiedzieć więcej:

Wada, Y.I., Rice, M. and Barton, J.  Shibori:

The Inventive Art of Japanese Shaped Resist Dyeing, Kodansha International, 1983
Janis Gunner, Shibori For Textile Artists, Pavilion Books, 2006